Личность и Эрос

359

Об именах Божьих. IV, 10, PG 3, 708 В. - См. также Максим Исповедник. Схолии к трактату "Об именах Божьих". PG 4, 201 AB: "Ἀγαθὸς ἔρως ἐν τᾡ ἀγαθῶ προϋπάρχων, οὐκ ἔμεινεν ἄγονος... πρακτικὸν γὰρ καὶ γεννητικὸν τὸ θεῖον, κατὰ τὸ εἰρημένον ὁ Πατὴρ μου ἕως ἄρτι ἐργάζεται, κἀγὼ ἐργάζομαι... ῾O γὰρ ἀγαθοεργὸς ἔρως ἐκίνησε τὸ θεῖον εἰς πρόνοιαν, εἰς σύστασιν ἡμῶν" ("Благая любовь, предсуществующая в Добре, не осталась бесплодной..., ибо божественное деятельно и порождающе, согласно сказанному: "Отец мой доныне делает, и Я делаю" (Ин. 5:17)... Благодетельная любовь подвигла ведь божественное к Промыслу, к составлению нас...") Пер. Г.М.Прохорова. СПб., 1994. С. 119.

360

Об именах Божьих. X, PG 3, 708 AB. См. также Максим Исповедник. Богословские главы. V, PG 90, 1385 В: "Τῆς ἀγάπης καὶ τοῦ ἔρωτος αὐτόν, δηλαδὴ τὸν Θεόν, προβολέα φασὶ καὶ γεννήτορα. Αὐτὸς γὰρ ταῦτα ἐν ἑαυτᾡ ὄντά προήγαγεν εἰς τὰ ἐκτός, τοὐτέστι περὶ τὰ κτίσματα· καὶ κατὰ τοῦτο εἴρηται, ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστί· καὶ πάλιν, γλυκασμὸς καὶ ἐπιθυμία, ὅ ἐστιν ἔρως· τὸ δὲ ἀγαπητὸν καὶ ὄντως ἐραστόν, αὐτός ἐστι. Τῶ μὲν οῦν τὸν ἀγαπητικὸν ἔρωτα ἐς αὐτοῦ προχεῖσθαι, αὐτὸς κινεῖσθαι λέγεται ὁ τούτου γενήτωρ· τᾡ δὲ αὐτός εἶναι τὸ ἀληθὲς ἐραστὸν καὶ ἀγαπητὸν καὶ ἐφετὸν καὶ αἱρετόν, κινεῖ τὰ πρὸς τοῦτο ὁρῶντα· καὶ οἷς ἡ τοῦ ἐφίεσθαι δύναμις ἀναλόγως αὐτοῖς" ("Говорят, что Бог есть замыслитель и родитель любви и эроса. Ибо он то, чтό было сущим в Нем, Он вывел наружу, то есть сотворил. И сообразно с этим сказано, что Бог есть любовь, а также услада и желание, каковыми является эрос; ибо сущее любит его и вожделеет к нему. Из-за того, что он произливает из себя вожделеющую любовь, говорится, что Родитель всего движется; а из-за того, что Он сам есть истинно возлюбленный и вожделенный, и волимый, и желанный, Он движет глядящих на Него; и их самих, соответственно, движет сила желания").

361

Текст св. Максима представляет собой схолию к следующему месту у Ареопагита: "Τὸν ἔρωτα, εἴτε θεῖον, εἴτε ἀγγελικόν, εἴτε νοερόν, εἴτε ψυχικόν, εἴτε φυσικὸν εἴποιμεν, ἑνωτικήν τινα καὶ συγκρατικὴν ἐννοήσωμεν δύναμιν, τὰ μὲν ὑπέρτερα κινοῦσαν ἐπὶ πρόνοιαν τῶν καταδεεστέρων, τὰ δὲ ὁμόστοιχα πάλιν εἰς κοινωνικὴν ἀλληλουχίαν, καὶ ἐπ᾽ ἐσχάτων τὰ ὑφειμένα πρὸς τὴν τῶν κρειτόνων καὶ ὑπερκειμένων επιστροφήν" ("Назовем ли мы Эрос божественным, либо ангельским, либо умственным, либо душевным, либо физическим, давайте представим Его себе как некую соединяющую и связывающую силу, подвигающую высших заботиться о низших, равных общаться друг с другом, а до предела опустившихся вниз обращаться к лучшим, пребывающим выше"). Об именах Божьих. IV, 15, PG 3, 713 AB (пер. Г.М.Прохорова).

362

"Πρῶτον αἴτιον τοῦ οὐρανίου ἔρωτος ὁ Θεὸς ἐστιν ἐξηρημένως καὶ ἀναιτίως· εἰ γὰρ ὁ ἔρως αὐτός ἐστιν ἡ ἀγάπη, ὡς προείρηται, γέγραπται δὲ ὅτι ὁ Θεὸς ἀγαπη ἐστί, δῆλον ὅτι πάντων ἑνοποιὸς ἔρως ἤτοι ἀγάπη ὁ Θεός ἐστι. Ἐκεῖθεν οὖν μεταβατικῶς πρόεισιν ἐπ' ἀγγέλους· ὅθεν καὶ ἀγγελικὸν αὐτὸν φησιν ἔνθα μάλιστα καὶ τὸν τῆς ἑνότητος εὔροι τις ἄν ἔρωτα θεῖον· οὐδὲν γὰρ ἀσύμφωνον ἤ στασιάζον παρ ᾽ αὐτοῖς· εἶτα μετ ᾽ ἀγγέλους, καὶ νοερόν φησιν ἔρωτα, τουτέστι παρὰ θεοσόφοις ἀνδράσιν, οἵ εἰσι τῆς Ἐκκλησίας· πρὸς οὓς ὁ Παῦλος φησιν, ἵνα τὸ αὐτὸ λέγηται, καὶ τὰ ἑξῆς· καὶ ὁ Κύριος, ἵνα ῶσιν ἕν, καθώς καὶ ἡμεῖς ἕν ἐσμεν. Καὶ ταῦτα μὲν περὶ τῶν ἐξ ἀληθειας Χριστιανῶν· λοιπὸν δὲ καὶ περὶ πάντων ἀνθρώπων, ἐν οἶς ὁ περὶ φιλίας νόμος· τὰς δὲ λογικὰς ψυχὰς νοερὰς προσεῖπεν ἐκ τοῦ θείου νοῦ προσειπὼν αὐτάς· ψυχικὸν δὲ ἐκάλεσιν ἔρωτα τὸν τῶν ἀλόγων, τὴν αἰσθητικὴν φιλίαν, ἄνουν μέντοι δηλονότι· ἐκ γάρ τῆς ἐρωτικῆς ταύτης δυνάμεως καὶ πτηνὰ ἀγεληδὸν ἵπτανται, ὡς κύκνοι, καὶ χῆνες, καὶ γέρανοί, καὶ κόρακες, καὶ ὅσα τοιαῦτα· καὶ πεζὰ μέντοι εἰσὶ τοιαῦτα, ἔλαφοι, βόες, καὶ τὰ παραπλήσια· καὶ νηκτὰ δὲ εἰσιν, ὡς θύνοι καὶ κέφαλοι, καὶ ὅσα ὁμοιότροπα. Καὶ τὰ μὴ ἀγελαῖα δὲ πρὸς τῆν τῶν ὁμοστοίχων σύνοδον ἔνθεν κινοὖνται. Φυσικὸν δὲ ἔρωτά φησι τὸν τῶν ἀψύχων καὶ ἀναισθήτων κατὰ τὴν ἐκτικὴν ἐπιτηδειότητα, ἤτοι τῆς ποιότητος, ἐρώντων τοῦ δημιουγοῦ διὰ τὸ ὑπ᾽ αὐτοῦ συνεστᾶναι· κατὰ οὖν τὴν ζωτικὴν, ἤτοι τὴν φυσικὴν κίνησιν, καὶ αὐτὰ ἐπέστραπται πρὸς τὸν Θεόν". Максим Исповедник. Схолии к трактату "Об именах Божьих". PG 4, 268 CD - 269 А.

363

"Ώς μὲν ἔρως ὑπάρχον τὸ θεῖον καὶ ἀγάπη κινεῖται, ὡς δὲ ἐραστὸν καὶ ἀγαπητὸν κινεῖ πρὸς ἑαυτὸ πάντα τὰ ἔρωτος καὶ ἀγάπης δεκτικά. Καὶ τρανότερον αῦθις φάναι· κινεῖται μὲν ὡς σχέσιν ἐμποιοῦν ἐνδιάθετον ἔρωτος καὶ ἀγάπης τοῖς τούτων δεκτικοῖς, κινεῖ δὲ ὡς ἑλκτικὸν φύσει τῆς τῶν ἐπ' αὐτᾡ κινουμένων ἐφέσεως" ("Существуя как эрос и любовь, божественное движется; а как любимое и вожделенное, оно движет к себе всё восприимчивое к эросу и любви. И тотчас кажет себя яснее: ибо движется оно как влагающее сокровенную связь эроса и любви в тех, кто восприимчив к ним; а движет как то, что по природе влечет направленное к нему стремление"). Максим Исповедник. О различных затруднениях. PG 91, 1260.