Личность и Эрос

Текст св. Максима представляет собой схолию к следующему месту у Ареопагита: "Τὸν ἔρωτα, εἴτε θεῖον, εἴτε ἀγγελικόν, εἴτε νοερόν, εἴτε ψυχικόν, εἴτε φυσικὸν εἴποιμεν, ἑνωτικήν τινα καὶ συγκρατικὴν ἐννοήσωμεν δύναμιν, τὰ μὲν ὑπέρτερα κινοῦσαν ἐπὶ πρόνοιαν τῶν καταδεεστέρων, τὰ δὲ ὁμόστοιχα πάλιν εἰς κοινωνικὴν ἀλληλουχίαν, καὶ ἐπ᾽ ἐσχάτων τὰ ὑφειμένα πρὸς τὴν τῶν κρειτόνων καὶ ὑπερκειμένων επιστροφήν" ("Назовем ли мы Эрос божественным, либо ангельским, либо умственным, либо душевным, либо физическим, давайте представим Его себе как некую соединяющую и связывающую силу, подвигающую высших заботиться о низших, равных общаться друг с другом, а до предела опустившихся вниз обращаться к лучшим, пребывающим выше"). Об именах Божьих. IV, 15, PG 3, 713 AB (пер. Г.М.Прохорова).

362

"Πρῶτον αἴτιον τοῦ οὐρανίου ἔρωτος ὁ Θεὸς ἐστιν ἐξηρημένως καὶ ἀναιτίως· εἰ γὰρ ὁ ἔρως αὐτός ἐστιν ἡ ἀγάπη, ὡς προείρηται, γέγραπται δὲ ὅτι ὁ Θεὸς ἀγαπη ἐστί, δῆλον ὅτι πάντων ἑνοποιὸς ἔρως ἤτοι ἀγάπη ὁ Θεός ἐστι. Ἐκεῖθεν οὖν μεταβατικῶς πρόεισιν ἐπ' ἀγγέλους· ὅθεν καὶ ἀγγελικὸν αὐτὸν φησιν ἔνθα μάλιστα καὶ τὸν τῆς ἑνότητος εὔροι τις ἄν ἔρωτα θεῖον· οὐδὲν γὰρ ἀσύμφωνον ἤ στασιάζον παρ ᾽ αὐτοῖς· εἶτα μετ ᾽ ἀγγέλους, καὶ νοερόν φησιν ἔρωτα, τουτέστι παρὰ θεοσόφοις ἀνδράσιν, οἵ εἰσι τῆς Ἐκκλησίας· πρὸς οὓς ὁ Παῦλος φησιν, ἵνα τὸ αὐτὸ λέγηται, καὶ τὰ ἑξῆς· καὶ ὁ Κύριος, ἵνα ῶσιν ἕν, καθώς καὶ ἡμεῖς ἕν ἐσμεν. Καὶ ταῦτα μὲν περὶ τῶν ἐξ ἀληθειας Χριστιανῶν· λοιπὸν δὲ καὶ περὶ πάντων ἀνθρώπων, ἐν οἶς ὁ περὶ φιλίας νόμος· τὰς δὲ λογικὰς ψυχὰς νοερὰς προσεῖπεν ἐκ τοῦ θείου νοῦ προσειπὼν αὐτάς· ψυχικὸν δὲ ἐκάλεσιν ἔρωτα τὸν τῶν ἀλόγων, τὴν αἰσθητικὴν φιλίαν, ἄνουν μέντοι δηλονότι· ἐκ γάρ τῆς ἐρωτικῆς ταύτης δυνάμεως καὶ πτηνὰ ἀγεληδὸν ἵπτανται, ὡς κύκνοι, καὶ χῆνες, καὶ γέρανοί, καὶ κόρακες, καὶ ὅσα τοιαῦτα· καὶ πεζὰ μέντοι εἰσὶ τοιαῦτα, ἔλαφοι, βόες, καὶ τὰ παραπλήσια· καὶ νηκτὰ δὲ εἰσιν, ὡς θύνοι καὶ κέφαλοι, καὶ ὅσα ὁμοιότροπα. Καὶ τὰ μὴ ἀγελαῖα δὲ πρὸς τῆν τῶν ὁμοστοίχων σύνοδον ἔνθεν κινοὖνται. Φυσικὸν δὲ ἔρωτά φησι τὸν τῶν ἀψύχων καὶ ἀναισθήτων κατὰ τὴν ἐκτικὴν ἐπιτηδειότητα, ἤτοι τῆς ποιότητος, ἐρώντων τοῦ δημιουγοῦ διὰ τὸ ὑπ᾽ αὐτοῦ συνεστᾶναι· κατὰ οὖν τὴν ζωτικὴν, ἤτοι τὴν φυσικὴν κίνησιν, καὶ αὐτὰ ἐπέστραπται πρὸς τὸν Θεόν". Максим Исповедник. Схолии к трактату "Об именах Божьих". PG 4, 268 CD - 269 А.

363

"Ώς μὲν ἔρως ὑπάρχον τὸ θεῖον καὶ ἀγάπη κινεῖται, ὡς δὲ ἐραστὸν καὶ ἀγαπητὸν κινεῖ πρὸς ἑαυτὸ πάντα τὰ ἔρωτος καὶ ἀγάπης δεκτικά. Καὶ τρανότερον αῦθις φάναι· κινεῖται μὲν ὡς σχέσιν ἐμποιοῦν ἐνδιάθετον ἔρωτος καὶ ἀγάπης τοῖς τούτων δεκτικοῖς, κινεῖ δὲ ὡς ἑλκτικὸν φύσει τῆς τῶν ἐπ' αὐτᾡ κινουμένων ἐφέσεως" ("Существуя как эрос и любовь, божественное движется; а как любимое и вожделенное, оно движет к себе всё восприимчивое к эросу и любви. И тотчас кажет себя яснее: ибо движется оно как влагающее сокровенную связь эроса и любви в тех, кто восприимчив к ним; а движет как то, что по природе влечет направленное к нему стремление"). Максим Исповедник. О различных затруднениях. PG 91, 1260.

364

См.: Евагрий Понтийский. Практические главы. PG 40, 1244 А.

365

"Τόπον γὰρ εἰπὼν οὐ περιείργει τᾡ ποσῶ τὸ δεικνύμενον ἐπὶ γὰρ τοῦ ἀπόσου μέτρον οὐκ ἔστίν· ἀλλὰ τῆ παραλείψει τῆς κατὰ τὸ μέτρον περιγραφῆς ἐπὶ τὸ ἄπειρόν τε καὶ ἀόριστον χειραγωγεῖ τὸν ἀκούοντα... Τοσοῦτόν ἐστιν ὁ παρ ᾽ ἐμοὶ τόπος ὥστε τὸν ἐν αὐτᾡ διαθέντα μηδέποτε δυνηθῆναι λῆξαι τοῦ δρόμου" ("Сказавший не охватывает место тем, чтό явлено по количеству (ведь у неколичественного нет меры), но, оставляя в стороне описание согласно мере, за руку ведет слушающего к беспредельному и неопределимому"). Григории Нисский. О жизни Моисея. PG 44, 405 AB.